Yüzde 67'lik enflasyon dolar, altın ve hisse senetlerine zarar verirken Türklerin lirası 'değersiz'

İstanbul/Londra
CNN
—

İstanbul Kapalıçarşı'nın loş bir ara sokağında birkaç düzine adam bir araya toplanmış, bağırıyor, kollarını sallıyor ve çılgınlar gibi telefonlarıyla konuşuyor, diğerleri ise gergin bir şekilde koşuyor.

Kaotik bir borsanın düşük kiralı bir versiyonu olan bu “istikrarlı piyasa”, İstanbul'daki tüccarların değerli metaller ve para birimleriyle işlem yaptığı yerdir. Bu aralar doları ve altını takip ediyorlar. Türk Lirası o kadar da değil.

Tüccar ve piyasa uzmanı Adnan Kapukaya, “Artık paramız neredeyse değersizleşti. İnsanlar artık enflasyonun düştüğünü görmedikleri için Türk lirasına güvenmiyorlar” dedi.

CNN.com'daki bu etkileşimli içeriğe göz atın

Türkiye'de enflasyon zirvede; resmi rakamlar fiyatların geçen ay Şubat 2023'e göre %67 arttığını gösteriyor, ancak resmi olmayan tahminler gerçek rakamı gösteriyor. %100'den fazladır. Türk Merkez Bankası'nın Ocak ayında faiz oranlarını bir önceki yılki %8,5 seviyesinden %45'e yükseltmesine rağmen.

Ancak bu oranda bile tasarruf sahipleri hâlâ enflasyon nedeniyle para kaybediyor. Bu yüzden insanlar birikimlerini artırmak için Kapalıçarşı'nın altın pazarlarında sahip oldukları her şeyi sergiliyorlar; sıradan birikimler ya da bazen bir çanta dolusu nakit, altın tüccarı Omar Dostuman.

“Eskiden insanlar gayrimenkul ya da arsa alıyorlardı ama şimdi faizler yüksek olduğu için paralarını bankaya yatırıyorlar (daha fazla faiz kazanmak için) ya da altın alıyorlar” dedi.

Diğerleri ise stoklara yığıldı ve bu yıl piyasanın Japonya'dan sonra ikinci yükselişini tetikledi.

İstanbul'un merkezi döviz gişeleri ve altın satıcılarıyla dolu; bazı bölgelerde neredeyse her blokta bir tane var gibi görünüyor. Birçoğu “komisyon yok” diye reklam yapar ve elinizde dolarınız varsa aslında yoktur. Tarihi çarşı içindeki veya çevresindeki çoğu döviz bürosu, artan talebi karşılamak için mevcut piyasa kurundan daha iyi bir döviz kurundan dolar satın almayı teklif ediyor.

Çarşı kapısı dışındaki döviz bürosunun sahibi Ahmed Başaran Kole, insanların sadece ihtiyaç duyduklarında lira aldıklarını söylüyor. “Şu şekilde ifade ediyorum: Lirayı satın alan insanlar, harcamaları gerektiği için alıyorlar, ancak genel olarak insanlar yatırım yapmak ve tasarruflarını garanti altına almak için dolar satın almak istiyor.”

Tasarrufunuz varsa hepsi bu. İstanbul'un Anadolu yakasındaki Üsküdar semtindeki bir markette okul öncesi öğretmeni Melek Alkuş, birikimlerini hangi para biriminde sakladığı sorulduğunda kahkahalara boğuldu.

“Hiçbir şeyi saklayamıyorum. Onu kurtaramam” dedi. Geçtiğimiz yıl maaşı biraz arttı ama enflasyon oranının yakınında bile değil. Şimdi kredi kartı ödemelerini yapmaya devam etmek için başka bir iş arıyor. Maaşının, kredi kartının faizini ödemeye gittiğini ve bunu daha sonra o ayki alışverişlerini finanse etmek için kullandığını söyledi. Annesi, kız kardeşi ve emekliler zor durumda.

Şık giyimli amatör futbolcu Erhan Yekul'un aynı zamanda ofis işi de bulunmaktadır. Genç ailesinin kredi kartı tuzağına yakalandığını söylüyor.

“'Gençsin, çalışabilirsin' diyebilirsin ama ben çalışıyorum, henüz geçimimi sağlayamıyorum, iki işim var” dedi. “Futboldan kazandığım ikramiyelerle, çocuklarıma bir şeyler al, buzdolabını doldurmaya çalışıyorum.”

Bağımsız ekonomist Kerim Rota, kredi kartlarına güvenmenin sürdürülemez olduğunu söylüyor. “Merkez bankası geçen hafta kredi kartı faizlerini artırdı; şu anda aylık %5. (yani) Yıllık oran olarak %80… Bunu kimse karşılayamaz.

Zorlu bir mücadele olan yerel yönetim seçimleri 31 Mart'ta yapılacak. Bundan sonra Rota kişilikleri acı haplar almak zorunda kalacak. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın hükümeti, yoksul Türklerin başa çıkmasına yardımcı olmak amacıyla Ocak ayında asgari ücreti bir yıl öncesine göre ikiye katlayarak 525 dolara çıkardı. Ancak Rota bunun enflasyonu kötüleştirdiğini düşünüyor.

“Bu döngüyü kırmak için bir şeyler yapmanız gerekiyor. Dolayısıyla hükümetin enflasyonla mücadele konusunda ciddi olup olmadığını seçimden sonra göreceğiz. Ama görünen o ki Türkiye'de önümüzdeki dört yıl boyunca seçim olmayacak. Hükümetin işleri daha iyi hale getirmesi için çok iyi bir zaman” dedi.

Rota, 2021'in sonlarında hiperenflasyonun kontrol altına alınması üzerine Erdoğan'ın faiz oranlarını düşürme yönündeki alışılmışın dışında yaklaşımının durumu daha da kötüleştirdiğini söylüyor. Şimdi Türklerin liraya olan güvenini yeniden kazanmasının ve son dönemdeki dramatik faiz artışlarının etkisini göstererek enflasyonu düşürmeye başlamasının bir altı ay daha alacağını düşünüyor. Türkiye'nin yeni merkez bankası başkanı Fatih Karahan, selefinin ani istifasının ardından geçen ay göreve getirildi. Amazon'un eski baş ekonomisti Karahan, Şubat ayında faiz oranlarını %45'te tuttu.

Tüm ekonomik sıkıntıların ortasında, Türkiye borsası nadir görülen bir parlak nokta oldu. Gösterge BIST-100 endeksi yükseldi 2024'te şu ana kadar %19,8, S&P 500'ün o dönemde kazandığı %8,5'ten daha fazla. Bu, onu Japonya'nın Nikkei 225'inden sonra dünyanın en iyi performans gösteren ikinci büyük endeksi yapıyor.

Gelişmekte olan piyasalarda uzmanlaşmış bir varlık yöneticisi olan East Capital'in genel müdürü Jacob Grabenzisser'e göre, Türkiye'nin kazanımları kısmen yerel perakende yatırımcıların enflasyonun vurduğu nakitlerinin değerini korumak için hisse senedi satın almalarının “çılgınlığından” kaynaklandı.

CNN'e “Eğer yüksek enflasyonlu bir ortamınız varsa ve hesabınızda para varsa, genellikle tasarruf etmek istemezsiniz” dedi.

Bu arada Capital Economics baş piyasa ekonomisti yardımcısı Jonas Goldermann, BIST-100'ün son zamanlardaki kazanımlarının “yaklaşık yarısının” liradaki değer kaybına bağlı olduğunu söylüyor. Enflasyonun Türk şirketlerinin yurt içi gelirlerini artırdığını, zayıf para biriminin ise ihracatçıların yurt dışında kazandıkları her dolar veya euro karşılığında daha fazla lira alması anlamına geldiğini söyledi.

Yine de CNN'e “Buna rağmen Türkiye bu yıl iyi iş çıkardı” dedi ve yatırımcıların ülkenin ekonomiyi yönetme konusundaki ortodoks yaklaşımına bağlı kalacağından giderek daha fazla emin olduklarını ekledi.

Türkiye genç bir nüfusa sahip, ticaret anlaşmaları yoluyla Avrupa ekonomisine bağlı ve “Ortadoğu'nun en hızlı büyüyen ekonomilerine” maruz kalıyor. “Türkiye hakkında çok olumlu bir hikaye anlatabilirsiniz.”

Bu makaleye İstanbul'dan Işıl Sarıyüce ve Londra'dan Hanna Ziady katkıda bulunmuştur.